Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thiếu máu như thiếu máu do dinh dưỡng, thiếu máu do bệnh lý cơ quan tạo máu, thiếu máu do tan máu... trong đó thiếu máu dinh dưỡng (tức là thiếu các nguyên liệu cần thiết cho quá trình tạo máu như sắt, vitamin B₁₂, acid folic, magie, kẽm, đồng, coban...) là nguyên nhân thường gặp nhất. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi chỉ đề cập đến vấn đề sử dụng thuốc để bổ sung nguyên liệu cần thiết cho quá trình tạo máu.

Chất sắt (Fe)

Sắt cung cấp cho cơ thể chủ yếu từ thức ăn như gan, tim, trứng, thịt nạc, hoa quả. Tổng lượng Fe trong cơ thể người trưởng thành khoảng từ 3 – 5g sắt, có trong hồng cầu, cơ, một số enzym và dự trữ trong một số cơ quan như gan, lách, tủy xương... Ở người bình thường, nhu cầu sắt khoảng 0,5 – 1mg trong 24 giờ, nhưng tăng lên gấp đôi ở phụ nữ khi hành kinh và tăng lên 5 – 6 lần ở phụ nữ mang thai.

Sắt từ thức ăn (dạng ion sắt 2 hoặc sắt 3) khi vào dạ dày thì ion sắt 2 được dễ dàng hấp thu qua niêm mạc dạ dày, còn ion sắt 3 sẽ kết hợp với albumin ở niêm mạc đường tiêu hóa nên không hấp thu được, muốn hấp thu được nó phải chuyển thành sắt 2 dưới tác dụng của acid clo hydric và sự xúc tác của vitamin C, chính vì vậy, các dạng thuốc sắt luôn được sản xuất ở loại có hóa trị 2.

Có rất nhiều nguyên nhân có thể làm cơ thể thiếu sắt trong đó đáng chú ý là các nguyên nhân dẫn đến kém hấp thu sắt như viêm dạ dày mạn tính, sau cắt đoạn dạ dày, tiêu chảy mạn, trĩ, ung thư... hoặc do nhiễm giun, do tăng nhu cầu sử dụng sắt ở phụ nữ có thai, ở tuổi dậy thì.

Chính vì vậy, thuốc được chỉ định sử dụng trong các trường hợp sau cắt đoạn dạ dày, viêm teo niêm mạc dạ dày, viêm ruột mạn tính, rong kinh, trĩ, nhiễm giun móc, phụ nữ mang thai hoặc thời kỳ cho con bú.

Hồng cầu trong máu.

Tuy nhiên, cần chú ý, khi dùng đường uống thuốc có thể gây kích ứng niêm mạc đường tiêu hóa dẫn đến tình trạng lợm giọng, buồn nôn, táo bón... khi dùng đường tiêm có thể gây nhức đầu, buồn nôn, sốt và đặc biệt khi dùng quá liều có thể gây tử vong.

Thuốc không được dùng cho người mẫn cảm, người bị thiếu máu do tan máu. Đối với trẻ em dưới 12 tuổi hoặc người già, không được dùng dạng viên mà chỉ được sử dụng dạng siro.

Vitamin B₁₂

Đây là tên chung chỉ các cobalamin hoạt động trong cơ thể như cyanocobalamin, hydroxocobalamin... Chúng có chủ yếu trong động vật như thịt, cá, trứng, gan..., ngoài ra, trong cơ thể người được tổng hợp một lượng nhỏ nhờ một số vi khuẩn ở ruột.

Vitamin B₁₂ được hấp thu qua đường uống hoặc đường tiêm, trong đó muốn hấp thu được qua đường uống thì cần phải có một yếu tố nội của cơ thể (là một glycoprotein do tế bào niêm mạc dạ dày tiết ra). Chính vì vậy, ở người bị viêm loét dạ dày mạn tính dễ dẫn đến thiếu vitamin B₁₂. Khi vào cơ thể, vitamin B₁₂ được tích trữ nhiều ở gan, thần kinh trung ương, tim và nhau thai; thải trừ nhanh qua thận.

Các cobalamin đóng vai trò quan trọng là các coenzym đồng vận tham gia vào nhiều quá trình chuyển hóa quan trọng trong đó đáng chú ý là quá trình chuyển hóa acid folic và tổng hợp ADN nên rất cần cho sự tổng hợp sinh hồng cầu, ngoài ra còn tham gia vào quá trình chuyển hóa lipid và hoạt động bình thường của hệ thần kinh.

Acid folic

Cơ thể không có khả năng tổng hợp acid folic, nguồn cung cấp chủ yếu là từ thức ăn. Acid folic có nhiều trong thịt, cá, gan, trứng và rau quả tươi nhưng rất dễ bị phân hủy trong quá trình chế biến. Trong cơ thể, sau khi bị chuyển hóa, sẽ trở thành chất đóng vai trò rất quan trọng cho rất nhiều quá trình chuyển hóa khác trong cơ thể, trong đó đáng chú ý là acid folic là chất không thể thiếu cho việc tạo hồng cầu bình thường. Nguyên nhân gây thiếu acid folic cũng cơ bản giống như thiếu vitamin B₁₂, hai nguyên nhân này thường gặp đồng thời trên một bệnh nhân, khi thiếu sẽ dẫn đến thiếu máu hồng cầu khổng lồ. Vì vậy, thuốc được sử dụng để phòng và điều trị các trường hợp thiếu máu, nhất là thiếu máu hồng cầu to.

 Ngoài 3 chất quan trọng ở trên còn rất nhiều chất khác có ảnh hưởng đến quá trình tạo máu như erythropoietin, đồng, vitamin B₆... và cách tốt nhất, chừng nào còn có thể thì nên ăn uống điều độ, đầy đủ, cân đối thành phần các chất dinh dưỡng, rau xanh và khoáng chất.   

Theo suckhoedoisong.vn